KSZTAŁTOWANIE SIĘ MOWY U DZIECI

Ksztaltowanie się mowy dziecka - diagram

Nieprawidłowy odruch ssania czy problemy z połykaniem u niemowlaka mogą mieć ogromne znaczenie dla późniejszego rozwoju jego mowy. Sposób karmienia ma wpływ na rozwój mowy. Te same narządy służą do jedzenia co do mowy. Zdobywanie kolejnych umiejętności w jedzeniu przygotowuje do mówienia. Dzięki ssaniu dziecko trenuje wargi i język. Jedzenie z łyżeczki to przełomowa umiejętność w rozwoju funkcji pokarmowych, potem dziecko jest w stanie rozpocząć naukę picia z kubeczka. Następnie uczy się gryźć, prawidłowo powinno odgryzać pokarm przednimi zębami i żuć przy zamkniętych ustach z towarzyszącymi okrężnymi ruchami żuchwy. Takie same ruch dziecko będzie wykonywało przy gaworzeniu.

Sporządzono na podstawie: www.Terapia-karmienia.pl

 

ETAPY ROZWOJU MOWY WG L. KACZMAREK

OKRES MELODII

2- 4 miesiące GŁUŻENIE. Czyli przeróżne "ggggggh", "khkhkh" i inne zbitki głosek. Głużenie jest wynikiem pozytywnych stanów emocjonalnych i jest odruchem bezwarunkowym.

5-8 miesięcy GAWORZENIE. Dziecko zaczyna w sposób świadomy i zamierzony, powtarzać dźwięki i sylaby, które zapadły w jego słuchową pamięć "ma, ma , ma", "da, da".

9-10 miesięcy ECHOLALIE. Etap naśladowania i powtarzania dźwięków. Dziecko powtarza pierwsze słowa ze zrozumieniem.

OKRES WYRAZU

12-24 miesiące. Dziecko opanowuje już samogłoski a, o, e, u , i, y. Wymawia większość spółgłosek p, b, m,t,d, n, l, k. Zaczyna wypowiadać pojedyncze wyrazy, choć często je upraszcza. W wypowiedziach można usłyszeć poprawną melodię, akcent i rytm

OKRES ZDANIA

3 lata. Zasób słów wynosi 800-1500. Wśród wypowiedzi dominują te dwuczłonowe, zdania z podmiotem i orzeczeniem, zdania pytające, oznajmujące, rozkazujące i wykrzyknikowe. Dziecko rozwija wypowiedzi pod względem gramatycznym, fonologicznym i leksykalnym. Brzmienie jeszcze wielu wyrazów jest niepoprawne.

OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ

3-7 lat. Następuje rozwój artykulacji. Pojawiają się neologizmy dziecięce, czyli nowe wyrazy tworzone przez dziecko. Dziecko zadaje dużo pytań. Wiele głosek dziecko ma już opanowane, to w mowie potocznej może je zastępować tymi łatwiejszymi.

 

Etapy rozwoju mowy wg Kaczmarek - opracowała : mgr Barbara Wawrzeńczyk

 

MÓWIENIE W JĘZYKU MATCZYNYM

Mówienie w języku matczynym. Rodzice, dziadkowie, rodzeństwo bardzo często zwracają się do małego dziecka w sposób pieszczotliwy, tzw. matczyny czy jeszcze inaczej nazywany mową niań. Jest to sposób wolnego mówienia wysokim głosem z wyraźną można powiedzieć z przesadna intonacją. I jak się okazuje nie jest to głupie szczebiotanie, ponieważ niemowlęta wolą ów język. Jest on bowiem pod wieloma względami dostosowany do zdolności słuchowych takich dzieci. Niemowlętom i małym dzieciom jest łatwiej nadążyć za jego n niespiesznym rytmem, ponieważ ich układ nerwowy opracowuje informacje słuchowe co najmniej dwukrotnie wolniej niż układ nerwowy osoby dorosłej. Proste słowa i dobitna intonacja struktur językowych z dużymi wahaniami wysokości tonów i poziomu głośności, pozwala na stworzenie kontrastu między kolejnymi sylabami, a co za tym idzie rozróżnienie poszczególnych części mowy.

Tak wiec język matczyny jest optymalnym zbiorem bodźców słuchowych dla małych dzieci i wyjątkowo dobrym wprowadzeniem do nauki podstaw języka ojczystego.

Mówienie w języku matczynym - opracowała : mgr Barbra Wawrzeńczyk

 

PRZYCZYNY OPÓŹNIONEGO ROZWOJU MOWY

Grafika - przyczyny opóźnionego rozwoju mowy

Co uważane jest za opóźnienie mowy.
Według większości polskich autorów opóźnienie rozwoju mowy to istotnie niższa sprawność językowa, wywołana różnymi czynnikami. Obserwujemy spowolnienie kolejnych etapów nabywania i rozwijania mowy, dochodzi wtedy do późniejszego niż u rówieśników, wykształcenia mowy, czyli odstępstw od normy, jak jest przyjęta dla danego wieku dziecka. Opóźniony rozwój mowy może ujawnić się poprzez przesunięcie w czasie gaworzenia, pierwszych wyrazów i zdań, wystąpienie zaburzeń artykulacyjnych, niewielki zasób słów itd.

Sporządzone na podstawie literatury:
T. Zaleski "Opóźniony rozwój mowy"
G. Jastrzębowska "Opóźnienie rozwoju mowy"

 

JAK STYMULOWAĆ ROZWÓJ MOWY DZIECKA? PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA.

Rozwój mowy dziecka to proces złożony i wieloetapowy. Mimo ścisłych wytycznych wskazywanych przez wybitnych badaczy, u każdego dziecka przebiega on nieco inaczej. Rodzice mogą samodzielnie stymulować rozwój mowy swojej pociechy. Na co zwrócić uwagę?  Oto kilka wskazówek:

  1. Mów do maluszka jak najczęściej, stosując tzw. kąpiel słowną. Wykorzystuj do tego codzienną aktywność. Wykonując daną czynność, po prostu opowiadaj o niej. Komentuj możliwie często to, co robi dziecko. Mów do maluszka wyraźnie i powoli, by wszystkie wypowiadane słowa były czytelne. Zadbaj o odpowiednią intonację. Zwracaj uwagę, aby dziecko widziało Twoją twarz.
  2. Czytaj dziecku książeczki. Nazywaj to, co widzi na ilustracjach. Upewniaj się, czy rozumie wszystkie wyrazy.
  3. Śpiewaj z dzieckiem, powtarzaj wierszyki i wyliczanki. Do codziennych zajęć włącz zabawy ruchowe, najlepiej przy muzyce ? świetnie sprawdzają się tu piosenki, podczas których pokazujecie to, o czym śpiewacie.
  4. Bądź dobrym słuchaczem - obserwuj dziecko i podążaj za nim. Zachęcaj maluszka  do komunikowania się, dostrzegając jego potrzeby. Nie wyręczaj dziecka w mówieniu, nie staraj się zrozumieć w lot jego potrzeb - niech próbuje je przekazać słowami. Nie przerywaj dziecku, pozwól dokończyć wypowiedź.
  5. Gdy dziecko mówi "po swojemu", powtarzaj po nim tę samą treść w poprawionej gramatycznie formie. Nie nalegaj, żeby dziecko powtarzało słowa. Na początku nie wymagaj również prawidłowej artykulacji. Chwal maluszka za głosowe reakcje.
  6. Stymuluj słuch dziecka. Baw się z nim ukrywając grającą zabawkę a następnie poleć mu, aby ją znalazło. W ten sposób maluszek będzie nabywał umiejętność lokalizowania dźwięku, co uwrażliwi jego słuch. Świetnie sprawdzają się tu wszelkiego rodzaju onomatopeje. Zachęcaj dziecko do naśladowania odgłosów otoczenia, "mowy" zwierząt, pojazdów. Razem z maluszkiem wsłuchuj się w odgłosy za oknem i nazywaj je.
  7. Zwróć uwagę na sposób oddychania swojego dziecka. Jeśli przez większość czasu ma uchylone usta, zarówno w trakcie zabawy, jak i snu, to jest to nieprawidłowy tor oddechowy. Ucz dziecko dmuchać - dmuchaj z nim na piórka, listki, bańki. Wzmacniaj mięsień okrężny ust - zamiast picia z butelki ze smoczkiem lub niekapka podaj zwykły kubek lub napój ze słomką.
  8. Ćwicz z dzieckiem narządy mowy w formie zabawy, tzw. "gimnastyka buzi i języka". Sprawne funkcjonowanie narządów mowy to warunek prawidłowego wymawiania wszystkich głosek. Wystarczą codzienne parominutowe zabawy. Ponadto dziecko ćwiczy podczas spożywania odpowiednio dobranego pokarmu. Podawaj dziecku np.  marchewkę jako przekąskę.
  9. Ogranicz do minimum czas, w którym dziecko korzysta z nowoczesnych technologii (telefon, tablet, komputer czy telewizor).
  10. Rozwijaj aktywność fizyczną dziecka. Wpływa ona na funkcjonowanie mózgu, zdolności poznawcze i intelektualne. Zachęcaj maluszka do zabaw ruchowych, a także rozwijających sprawność dłoni i paluszków.

Przykłady ćwiczeń:

  • Ćwiczenia słuchowe:
    • rozróżnianie i naśladowanie odgłosów zwierząt: kota, psa, krowy, kury, koguta, kaczki, gęsi itp.;
    • odtwarzanie słyszanego rytmu przy pomocy wyklaskiwania, wytupywania lub wystukiwania.
  • Ćwiczenia oddechowe:
    • dmuchanie na zawieszone na nitkach małe elementy (różnicujemy siłę wydechu);
    • dmuchanie baniek mydlanych.
  • Gimnastyka buzi i języka:
    • zabawa z dzieckiem w formie opowiadania:
      "Dzisiaj Twój język będzie misiem Uszatkiem, a Twoja buzia jego domkiem... Miś obudził się wcześnie rano - przeciągnął się i trochę poziewał. Zrobił poranną gimnastykę - kilka podskoków (unoszenie języka na górny wałek dziąsłowy przy szeroko otwartych ustach), troszkę pobiegał (wypychanie językiem policzków). Na śniadanie zjadł słodki miód (oblizywanie warg). Potem umył ząbki (oblizywanie językiem górnych zębów po wewnętrznej stronie przy zamkniętych, a następnie otwartych ustach). Wyjrzał przez okno (wysuwanie szerokiego języka na zewnątrz jamy ustnej). Zobaczył Zosię i Jacka. Przesłał im całuski (cmokanie ustami - naśladowanie posyłania całusków), a następnie razem z dziećmi poszedł na spacer do lasu (kląskanie)".

Opracowała : mgr Katarzyna Wołowiec

 

WSKAZÓWKI DLA RODZICÓW, JAK PRAWIDŁOWO KSZTAŁTOWAĆ MOWĘ U DZIECKA

  1. Zaobserwuj, czy dziecko reaguje na dźwięki, ponieważ prawidłowy słuch jest warunkiem rozwoju mowy. Dziecko najpierw uczy się słuchać, a później mówić.
  2. Zaobserwuj, czy dziecko podczas snu oddycha nosem. Nieprawidłowy tor oddychania (czyli przez usta) może być skutkiem obniżonego napięcia mięśniowego lub  powiększonego migdałka, a taki sposób oddychania powoduje nieprawidłową mowę.
  3. Mów do dziecka, już od pierwszych chwil jego życia. Choć dziecko jeszcze nie wymawia słów to w celu zaspakajania swoich potrzeb prowadzi "dialog".
  4. Dostarczaj dziecku wzorca prawidłowej wymowy, nie spieszczaj słów i nie używaj przesadnych zdrobnień (tzw. języka nianiek).
  5. Mówiąc do dziecka, zwracaj uwagę, aby widziało twoją twarz - będzie miało wtedy okazję do obserwowania układu ust oraz do naśladowania.
  6. Mamo, karm swoje dziecko piersią. Naturalne karmienie zapewni mu prawidłowy rozwój mięśni żuchwy, mięśnia okrężnego ust i prawidłowy rozwój zgryzu. Za czynność mówienia odpowiedzialne są te same mięśnie co jedzenia. Dziecko karmione sztucznie może mieć problemy z pionizacją języka, sprawnością warg  i napięciem policzków.
  7. Unikaj podawania dziecku smoczka. Uważaj by nie ssało palca. Następstwem tego mogą być wady zgryzu i w konsekwencji wady wymowy.
  8. Zwróć uwagę na budowę i ruchomość narządów artykulacyjnych (języka, podniebienia, warg). Jeśli czubek języka ma wcięcie w kształcie serduszka, świadczy to o skróconym wędzidełku podjęzykowym, a zatem pionizacja języka będzie utrudniona lub nawet niemożliwa, a co za tym idzie będzie problem z poprawną realizacją głosek: l, r, sz, ż, cz, dż.
  9. Wielokrotnie powtarzaj nazwy przedmiotów znajdujących się w otoczeniu dziecka, aby utrwalić wzorzec słuchowy słów. Ucz dziecko słów poprzez zabawę.
  10. Śpiewaj dziecku piosenki, czytaj książki, wierszyki i wyliczanki, opowiadaj bajki i ucz na pamięć prostych wierszyków i jak najczęściej podczas zabaw angażuj różne zmysły: słuchu, wzroku i dotyku. Zadbaj także o rozwój ruchowy dziecka, angażując mięśnie całego ciała (pływanie, jazda na rowerze, rolkach), rozwijaj także sprawności dłoni i paluszków poprzez lepienie, klejenie, wydzieranie, malowanie przy użyciu różnych narzędzi, nawlekaj koraliki, buduj z klocków).
  11. Odpowiadaj na pytania dziecka cierpliwie i wyczerpująco. Ważne, żeby dziecku też zadawać pytania, szczególnie po przeczytaniu, czy obejrzeniu bajki. W ten sposób wzbogacimy słownik dziecka, a także nauczymy prawidłowego posługiwania się rytmem, akcentem i melodią.
  12. Nie przerywaj dziecku podczas jego wypowiedzi, unikaj kończenia jego zdań. Nie krytykuj, nie ośmieszaj sposobu mówienia przez dziecko.


Sporządzono na podstawie literatury: K. Szłapa, I. Tomasik, S. Wrzesiński, "Krok po kroku jak rozwijać mowę dziecka. Zabawy do terapii opóźnionego rozwoju mowy dla rodziców i terapeutów".